پانکراس (لوزالمعده)
لوزالمعده طولی برابر با 6 اینچ و شکلی شبیه گلابی مسطح دارد، این غده در پشت معده قرار دارد. همچنین یکی از اعضای مهم سیستم گوارش است که توسط آنزیم‌ها (لیپاز، پروتئاز و آمیلاز) به هضم غذا کمک می‌کند. لازم به ذکر است لوزالمعده به واسطه تولید هورمون‌های انسولین (کاهنده) و گلوکاگون (افزاینده) میزان قند خون (گلوکز) را تنظیم می‌کند.
غدد به دو دسته برون ریز و درون ریز تقسیم می‌شوند:
غدد درون ریز: بخشی از سیستم داخلی بدن هستند که با هم کار می‌کنند تا هماهنگی ساختارهای درون بدن را حفظ و کنترل می‌کنند. ماده‌ی ترشح شده از این غدد هورمون نام دارد و این سیستم با تولید و ترشح آن‌ها سیگنال‌های مهم را به بخش‌های مختلف می‌رساند. در این سیستم هورمون‌ها مستقیما به جریان خون ریخته می‌شوند.
غدد برون ریز: در این سیستم مواد تولید شده هورمون نیستند. همان‌طور که از نام سیستم غدد برون ریز مشخص است، در این سیستم ماده‌ی تولید شده به محیط بیرون منتقل می‌شود و هیچگاه وارد جریان خون نمی‌گردد. لازم به ذکر است بسیاری از عملکردهای مهم بدن توسط ساختار غدد برون ریز صورت می‌گیرد.
پانکراس نقش دوگانه ای دارد. این غده یکی از اعضای مهم سیستم گوارش است و بخش درون ریز آن به هضم غذا از جمله کربوهیدرات، چربی و پروتئین کمک می‌کند.
بخش دورن ریز غده پانکراس هورمون‌های انسولین (کاهنده) و گلوکاگون (افزاینده) را تولید می‌کند که سطح قند خون را تنظیم می کند. لازم به ذکر است دیابت زمانی رخ می دهد که لوزالمعده انسولین کافی تولید نمی‌کند یا زمانی که بدن به درستی از انسولین استفاده نمی‌کند (به نام مقاومت به انسولین).
پانکراس بواسطه آنزیم‌هایی که تولید می‌کند موجب هضم غذا می‌گردد.
- آمیلاز (Amylase) آنزیمی است، که موجب هضم و تجزیه کربوهیدرات های غذا می‌گردد و عمدتا توسط پانکراس ساخته می‌شود . آمیلاز معمولاً در خون و ادرار به مقدار کم وجود دارد اما هنگام آسیب به سلول‌های پانکراس یا انسداد مجاری پانکراس مقادیر بیشتری از آمیلاز وارد جریان خون می شود. افزایش مقدار آن در خون همچنین موجب افزایش غلظت آمیلاز در ادرار نیز می‌گردد زیرا آمیلاز از طریق ادرار دفع می‌شود.
مقادیر خارج از محدوده نرمال معمولا نشان‌دهنده اختلال در پانکراس، غدد بزاقی یا سایر بیماری‌ها است. - لیپاز (Lipase) این آنزیم توسط پانکراس تولید می‌شود و به هضم چربی ها کمک می‌کند. لیپاز همانند آمیلاز در خون به مقدار کم وجود دارد اما هنگام آسیب به سلول‌های پانکراس یا انسداد در مسیر بین پانکراس و روده کوچک (علت سنگ یا تومور) مقادیر بیشتری از لیپاز وارد جریان خون می شود. از آنجایی که لیپاز از طریق کلیه دفع می‌شود بنابراین سطوح افزایش لیپاز در بیمارانی با نارسایی کلیه نیز دیده می‌شود.
علاوه بر این میزان لیپاز در عفونت و یا انسداد گوارشی نیز افزایش می‌یابد. با این وجود افزایش سطح لیپاز در بیماری‌های غیر پانکراسی 3 برابر کمتر از افرادی با پانکراتیت است.
انسولین (Insulin) توسط سلول‌های سلول‌های بتا پانکراس تولید می‌شود و ارزیابی میزان تولید انسولین توسط پانکراس در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 نیز توصیه می‌شود.
آیا بدون پانکراس می‌توان زندگی کرد؟
بله، اما بیمار برای هضم مواد غذایی نیاز به مصرف همیشگی قرص‌های مکمل دارد و همچنین بایستی انسولین به بیمار جهت کنترل قند خون تزریق شود.
سرطان پانکراس
یا سرطان لوزالمعده بیماری پیشرونده‌ای است که باعث اختلال در کار پانکراس می‌گردد. بیش از ۹۰ درصد از سرطان‌های لوزالمعده از سلول‌های مجاری لوزالمعده که مسئول انتقال آنزیم‌های گوارشی به دوازدهه (اولین بخش روده باریک) است، سرچشمه می‌گیرد. این سرطان‌ها اغلب به وسیله بافت‌های ملتهب لوزالمعده احاطه می‌شوند، به طوری که در تشخیص لوزالمعده ایجاد مشکل می‌کنند. تومورهای لوزالمعده می‌توانند باعث انسداد مجرای صفراوی شده و موجب بیماری زردی می‌گردند. سرطان پانکراس اغلب بدخیم است و در تمامی گروه‌های سنی، از جوان ۱۵ ساله گرفته تا سالمند ۹۰ ساله دیده می‌شود اما بیشترین شیوع آن در سنین ۵۵ تا ۸۵ سالگی است. علت واقعی بروز این سرطان هنوز شناخته شده نیست اما موارد زیر می توانند در احتمال ابتلا به سرطان پانکراس موثر باشند:
دیابت نوع 1 و 2، هایپرگلیسمی، هیپوگلیسمی، پانکراتیت، سرطان ، ورزش نکردن، استفاده از الکل و دخانیات و مصرف غذای چرب.
بررسی آمیلاز و لیپاز جهت تشخیص و نظارت بر پانکراتیت (التهاب پانکراس) و سایر اختلالاتی که ممکن است پانکراس را درگیرکند، استفاده می شود.
عوامل دیگری مانند عفونت، سرطان، مصرف الکل یا داروهای خاص هم می‌تواند در بالا رفتن این آنزیم در خون نقش داشته باشد.
ارزیابی نتایج دو آزمایش با هم به تشخیص یا رد پانکراتیت و سایر شرایط کمک می‌کند.
گاهی اوقات آمیلاز در تشخیص و پیگیری سرطان پانکراس، بیماری کیسه صفرا (پس از برداشت سنگ‌های صفراوی) و اوریون نیز استفاده می‌شود.
سطوح افزایش یافته آمیلاز در چه بیماری‌های دیده می‌شود:
• پانکراتیت مزمن یا حاد
• انسداد دئودنال
• بیماری روماتوئید
• التهاب پاراتیروئید
آزمایش لیپاز نیز در تشخیص بیماری‌های زیر به کار می‌رود:
• آسیب یا انسداد روده
• کیست پانکراس
• سیستیک فیبروزیس (CF)
• پریتونیت (التهاب صفاق)