پانکراس (لوزالمعده)
لوزالمعده طولی برابر با 6 اینچ و شکلی شبیه گلابی مسطح دارد، این غده در پشت معده قرار دارد. همچنین یکی از اعضای مهم سیستم گوارش است که توسط آنزیم ها (لیپاز، پروتئاز و آمیلاز) به هضم غذا کمک می کند. لازم به ذکر است لوزالمعده به واسطه تولید هورمون های انسولین (کاهنده) و گلوکاگون (افزاینده) میزان قند خون (گلوکز) را تنظیم می کند.
غدد به دو دسته برون ریز و درون ریز تقسیم می شوند:
غدد درون ریز: بخشی از سیستم داخلی بدن هستند که با هم کار می‌کنند تا هماهنگی ساختارهای درون بدن را حفظ و کنترل می‌کنند. ماده‌ی ترشح شده از این غدد هورمون نام دارد و این سیستم با تولید و ترشح آن‌ها سیگنال‌های مهم را به بخش‌های مختلف می‌رساند. در این سیستم هورمون‌ها مستقیما به جریان خون ریخته می‌شوند.
غدد برون ریز: در این سیستم مواد تولید شده هورمون نیستند. همان‌طور که از نام سیستم غدد برون ریز مشخص است، در این سیستم ماده‌ی تولید شده به محیط بیرون منتقل می‌شود و هیچگاه وارد جریان خون نمی گردد. لازم به ذکر است بسیاری از عملکردهای مهم بدن توسط ساختار غدد برون ریز صورت می گیرد.
پانکراس نقش دوگانه ای دارد. این غده یکی از اعضای مهم سیستم گوارش است و بخش درون ریز آن به هضم غذا از جمله کربوهیدرات، چربی و پروتئین کمک می کند.
بخش دورن ریز غده پانکراس هورمون های انسولین (کاهنده) و گلوکاگون (افزاینده) را تولید می کند که سطح قند خون را تنظیم می کند. لازم به ذکر است دیابت زمانی رخ می دهد که لوزالمعده انسولین کافی تولید نمی کند یا زمانی که بدن به درستی از انسولین استفاده نمی کند (به نام مقاومت به انسولین).
پانکراس بواسطه آنزیم هایی که تولید می کند موجب هضم غذا می گردد.
- آمیلاز (Amylase) آنزیمی است که موجب هضم و تجزیه کربوهیدرات های غذا می گردد و عمدتا توسط پانکراس ساخته می شود . آمیلاز معمولاً در خون و ادرار به مقدار کم وجود دارد اما هنگام آسیب به سلول های پانکراس یا انسداد مجاری پانکراس مقادیر بیشتری از آمیلاز وارد جریان خون می شود. افزایش مقدار آن در خون همچنین موجب افزایش غلظت آمیلاز در ادرار نیز می گردد زیرا آمیلاز از طریق ادرار دفع می شود.
مقادیر خارج از محدوده نرمال معمولا نشان‌دهنده اختلال در پانکراس، غدد بزاقی یا سایر بیماری‌ها است. - لیپاز (Lipase) این آنزیم توسط پانکراس تولید می شود و به هضم چربی ها کمک می کند. لیپاز همانند آمیلاز در خون به مقدار کم وجود دارد اما هنگام آسیب به سلول های پانکراس یا انسداد در مسیر بین پانکراس و روده کوچک (علت سنگ یا تومور) مقادیر بیشتری از لیپاز وارد جریان خون می شود. از آنجایی که لیپاز از طریق کلیه دفع می شود بنابراین سطوح افزایش لیپاز در بیمارانی با نارسایی کلیه نیز دیده می شود.
علاوه بر این میزان لیپاز در عفونت و یا انسداد گوارشی نیز افزایش می یابد. با این وجود افزایش سطح لیپاز در بیماری های غیر پانکراسی 3 برابر کمتر از افرادی با پانکراتیت است.
انسولین (Insulin) توسط سلول های سلول های بتا پانکراس تولید می شود و ارزیابی میزان تولید انسولین توسط پانکراس در بیماران مبتلا دیابت نوع 2 نیز توصیه می شود.
آیا بدون پانکراس می توان زندگی کرد؟
بله، اما بیمار برای هضم مواد غذایی نیاز به مصرف همیشگی قرص های مکمل دارد و همچنین بایستی انسولین به بیمار جهت کنترل قند خون تزریق شود.
سرطان پانکراس
یا سرطان لوزالمعده بیماری پیشرونده‌ای است که باعث اختلال در کار پانکراس می‌گردد. بیش از ۹۰ درصد از سرطان‌های لوزالمعده از سلول‌های مجاری لوزالمعده که مسئول انتقال آنزیم‌های گوارشی به دوازدهه (اولین بخش روده باریک) است، سرچشمه می‌گیرد. این سرطان‌ها اغلب به وسیله بافت‌های ملتهب لوزالمعده احاطه می‌شوند، به طوری که در تشخیص لوزالمعده ایجاد مشکل می‌کنند. تومورهای لوزالمعده می‌توانند باعث انسداد مجرای صفراوی شده و موجب بیماری زردی می گردند. سرطان پانکراس اغلب بدخیم است و در تمامی گروه‌های سنی، از جوان ۱۵ ساله گرفته تا سالمند ۹۰ ساله دیده می‌شود اما بیشترین شیوع آن در سنین ۵۵ تا ۸۵ سالگی است. علت واقعی بروز این سرطان هنوز شناخته شده نیست اما موارد زیر می توانند در احتمال ابتلا به سرطان پانکراس موثر باشند:
دیابت نوع 1 و 2، هایپرگلیسمی، هیپوگلیسمی، پانکراتیت، سرطان ، ورزش نکردن، استفاده از الکل و دخانیات و مصرف غذای چرب.
بررسی آمیلاز و لیپاز جهت تشخیص و نظارت بر پانکراتیت (التهاب پانکراس) و سایر اختلالاتی که ممکن است پانکراس را درگیرکند، استفاده می شود.
عوامل دیگری مانند عفونت، سرطان، مصرف الکل یا داروهای خاص هم می‌تواند در بالا رفتن این آنزیم در خون نقش داشته باشد.
ارزیابی نتایج دو آزمایش با هم به تشخیص یا رد پانکراتیت و سایر شرایط کمک می کند.
گاهی اوقات آمیلاز در تشخیص و پیگیری سرطان پانکراس، بیماری کیسه صفرا (پس از برداشت سنگ های صفراوی) و اوریون نیز استفاده می شود.
سطوح افزایش یافته آمیلاز در چه بیماری های دیده می شود:
• پانکراتیت مزمن یا حاد
• انسداد دئودنال
• بیماری روماتوئید
• التهاب پاراتیروئید
آزمایش لیپاز نیز در تشخیص بیماری هایی به کار می رود:
• آسیب یا انسداد روده
• کیست پانکراس
• سیستیک فیبروزیس (CF)
• پریتونیت (التهاب صفاق)