سندروم کوشینگ زمانی اتفاق می افتد که بدن برای مدت طولانی در معرض میزان بالای هورمون کورتیزول قرار گیرد. این سندروم گاهی به عنوان هایپر کورتیزولیسم نیز نامیده می شود. علت ایجاد این بیماری ممکن است مصرف خوراکی داروهای کورتیکوستروئید باشد، همچنین ممکن است در اثر ترشح بیش از حد هورمون کورتیزول در بدن نیز روی دهد. ازدیاد میزان کورتیزول می تواند باعث ایجاد برخی نشانه های مهم سندروم کوشینگ مانند افزایش چربی به شکل قوز در ناحیه بین شانه ها، اطراف صورت و ایجاد استرچ مارک بر روی پوست به رنگ بنفش و صورتی باشد. همچنین این سندروم می تواند باعث افزایش فشار خون، کاهش توده استخوانی و دیابت نوع 2 شود.
علائم:
علائم و نشانه های سندروم کوشینگ بسیار وابسته به میزان و سطح کورتیزول اضافی در بدن هستند؛ این نشانه ها عمدتا شامل افزایش میزان چربی و تغییرات پوستی می باشد که از آن جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- افزایش وزن و تجمع بافت چربی به ویژه در نواحی میانی بدن، صورت (صورت ماه شکل) و بین شانه ها
- ایجاد استرچ مارک هایی به رنگ صورتی_بنفش در پوست نواحی شکم، سینه، بازو و ران
- نازک و شکننده شدن پوست که منجر به کبودی می شود
- ایجاد آکنه
- کندی در روند بهبود زخم، عفونت و نیش حشرات
- زنان مبتلا به سندروم کوشینگ ممکن است موارد ذیل را تجربه کنند:
- افزایش رشد و ضخیم تر شدن موهای زائد بدن
- دوره های قاعدگی نامنظم یا غیر واقعی
- مردان مبتلا به سندروم کوشینگ ممکن است با این موارد مواجه شوند:
- کاهش میل جنسی
- کاهش قدرت باروری
- خستگی مزمن
- ضعف عضلانی
- افسردگی، اضطراب و تحریک پذیری
- کاهش توانایی کنترل احساسات
- مشکلات شناختی
- سر درد
- کاهش توده استخوانی که منجر به شکستگی در دراز مدت می شود
- فشار خون بالا یا افزایش یافته
- نقص رشد در کودکان
دلایل ایجاد سندروم کوشینگ:
افزایش میزان هورمون کورتیزول می تواند عمده ترین دلیل سندروم کوشینگ باشد. کورتیزول که از غده آدرنال ترشح می شود نقش های مختلفی در بدن ایفا می کند. برای مثال کورتیزول به تنظیم فشار خون و عملکرد مناسب و طبیعی سیستم قلبی_عروقی کمک می کند. کورتیزول همچنین باعث ایجاد پاسخ بدن در مواجهه با استرس شده و در تنظیم متابولیسم پروتئین، کربوهیدرات و چربی به منظور تامین انرژی از آن ها موثر است.
1. نقش کورتیکوستروئیدها در ایجاد سندروم کوشینگ: سندروم کوشینگ می تواند به دلایل خارجی نیز ایجاد شود. به عنوان مثال مصرف دوز بالای داروهای کورتیکوستروئیدی خوراکی به مدت طولانی، این داروها یی مانند Prednisone، تاثیری همچون افزایش ساخت کورتیزول در بدن ایفا می کنند. داروهای کورتیکوستروئید خوراکی ممکن است جهت درمان بیماری های التهابی نظیر آرتریت روماتوئید، لوپوس، آسم و یا پیشگیری از رد پیوند مورد استفاده قرار گیرند. از آنجا که دوز مورد نیاز برای درمان این بیماری ها اغلب بالاتر از میزان کورتیزول مورد نیاز بدن است؛ ممکن است عوارض جانبی ناشی از کورتیزول بیش از حد روی دهد.
همچنین سندروم کوشینگ می تواند در نتیجه تزریق کورتیکوستروئیدها ایجاد شود. به عنوان مثال تزریق مکرر جهت تسکین درد مفاصل، درد پشت و آماس کیسه های مفصلی (Bursitis). استنشاق داروهای استروئیدی (مانند آنچه در آسم استفاده می شود) و کرم های پوستی حاوی استروئید عمدتا کمتر از داروهای خوراکی استروئیدی باعث ایجاد سندروم کوشینگ می شوند اما چنانچه از دوز بالای این داروها استفاده شود بروز سندروم کوشینگ محتمل است.
2. تولید بیش از حد کورتیزول در بدن : این شرایط ممکن است در صورت تولید بیش از حد کورتیزول در بدن (سندروم کوشینگ اندوژنوس) از یک یا هر دو غده آدرنال و یا افزایش تولید هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) که به طور معمول سب تنظیم ترشح کورتیزول می شود، روی می دهد.
سایرعلل ایجاد سندروم کوشینگ اندوژنوس عبارت است از:
- تومور غده هیپوفیز(هیپوفیز آدنوما): تومور خوش خیم غده هیپوفیز که در پایه مغز قرار می گیرد باعث افزایش ترشح ACTH شده و از این طریق موجب تحریک غده آدرنال و افزایش ترشح کورتیزول می گردد. هنگامی که سندروم به این طریق ایجاد شود "بیماری کوشینگ" نامیده می شود. این بیماری که عمدتا در زنان اتفاق می افتد معمول ترین نوع سندروم کوشینگ اندوژنوس می باشد.
- تومور نا به جای ترشح کننده ACTH: هرگاه تومور در عضوی که به طور معمول ACTH ترشح نمی کند ایجاد شود، تومور مقدار زیادی ACTH ترشح کرده و باعث ایجاد سندروم کوشینگ می شود. این تومورها که می توانند خوش خیم و یا بدخیم باشند معمولا در ریه، پانکراس، تیروئید و تیموس یافت می شوند.
- بیماری اولیه غده آدرنال: در بسیاری از افراد علت ایجاد سندروم کوشینگ افزایش میزان کورتیزول بدون تحریک از طریق ACTH و وابسته به بیماری های غده آدرنال است. در اغلب موارد علت این اختلال تومورهای خوش خیم قشر غده آدرنال است که دنوم آدرنال نامیده می شود.
تومور بدخیم قشر آدرنال (آدرنوکورتیکال کارسینوم) بسیار نادر است اما می تواند موجب ایجاد سندروم کوشینگ شود.
- سندروم کوشینگ خانوادگی: افرادی که به طور ارثی مستعد وجود یک یا چند تومور در غدد اندوکراین هستند بیشتر در معرض افزایش سطح کورتیزول و در نتیجه ابتلا به سندروم کوشینگ می باشند.
عوارض:
- کاهش تراکم استخوان (پوکی استخوان) که می تواند منجر به شکستگی های غیر معمول استخوانی شود
- افزایش فشار خون
- دیابت نوع 2
- عفونت های غیر معمول و مکرر
- کاهش توده عضلانی و انعطاف پذیری
تشخیص:
تشخیص این سندروم با استفاده از مجموعه ای از تست های آزمایشگاهی و غیر آزمایشگاهی امکان پذیر است .
از جمله تست های آزمایشگاهی می توان به آزمایشات ذیل اشاره کرد:
- بررسی کورتیزول ادرار 24 ساعته
- سنجش میزان کورتیزول خون در ساعت مشخصی از روز
- سنجش میزان ACTH
- تست سرکوب دگزامتازون
- شمارش گلبول های خونی
- تست تحمل گلوکز
- سنجش میزان پتاسیم
روش های تشخیصی غیر آزمایشگاهی عبارتند از:
روش های تصویر برداری نظیر CT-Scan، سونوگرافی وMRI از ریه، قفسه سینه و شکم
چگونه از سندروم کوشینگ پیشگیری کنیم؟
- چنانچه از داروهای استنشاقی کورتیکواستروئید استفاده می کنید، پس از تنفس، دهانتان را بشویید.
- اگر متوجه ورم غیرطبیعی در صورت یا گردن، رشد زیاد موهای صورت (در زنان) و اختلال عملکرد جنسی (در مردان) شدید، پزشک خود را مطلع سازید.
- از مصرف زیاد نمک اجتناب کنید. فشار خون بالا که یکی از علائم این سندرم می باشد، نیاز به کاهش نمک دریافتی دارد.
- در فواصل منظم نزدچشم پزشک بروید. آب مروارید یکی از علائم سندرم کوشینگ است.
- انجام آزمایش خون و ادرارجهت بررسی میزان هورمون کورتیزول توصیه می شود.
منبع: mayoclinic, Lab test online