دستگاه تناسلی مرد شامل آلت تناسلی، پروستات، وزیکول‌های منی و بیضه‌ها می‌شود. اندازه ی غده پروستات در حد یک توپ پینگ پنگ است که در عمق کشاله ران، بین آلت تناسلی و راست روده قرار دارد.
پروستات با افزایش سن مردان بزرگتر می شود. به طور معمول پروستات در دوران نوجوانی تحت رشد هورمون مردانه، تستوسترون، و محصول جانبی، دی هیدروتستوسترون (DHT) قرار می گیرد. هورمون تستوسترون در درجه اول در بیضه ها تولید می شود، اما مقادیر کمتری نیز می تواند در غدد فوق کلیوی که درست بالای کلیه ها وجود دارد ترشح شود.
متابولیسم هورمونی در پروستات بدین صورت می باشد که هورمون جنسی مردانه، تستوسترون را به شکل فعال بیولوژیکی، دی هیدروتستوسترون(DHT) تبدیل می شود.
ساختار غده پروستات
غدد به دو دسته برون ریز و درون ریز دسته بندی می شوند. پروستات نیز یکی از غدد برون ریز بدن است.
پروستات را به چهار ناحیه (از خارج به داخل) تقسیم می شود:
• ناحیه قدامی: ساخته‌شده از بافت فیبری و ماهیچه‌ای که پزشکان آن را ناحیه فیبرومیسکولار قدامی نیز می‌نامند.
• ناحیه محیطی: بیشتر در قسمت پشت غده، جایی که بیشتر بافت غده پروستات در آن قرار دارد، تشکیل‌شده است.
• ناحیه مرکزی: مجاری انزالی را احاطه کرده و حدود ۲۵ درصد از کل توده پروستات را تشکیل می‌دهد.
• منطقه انتقال: قسمتی از پروستات است که مجرای ادرار را احاطه می‌کند. مجرای ادرار از مرکز پروستات، از مثانه به آلت تناسلی می‌رود و اجازه می‌دهد ادرار از بدن خارج شود. منطقه انتقال، تنها بخش از پروستات است که در طول زندگی به رشد خود ادامه می‌دهد.
عملکردهای پروستات شامل تولید مایع منی (مهمترین) است. همچنین در تولید هورمون نقش دارد و به تنظیم جریان ادرار کمک می کند.
پروستات نقش مهمی در سلامت باروری دارد ، زیرا بخشی از مایع منی را که با اسپرم بیضه ها مخلوط می شود، تامین می کند. مایع پروستات حاوی مواد مختلفی مانند آنزیم‌ها، اسید سیتریک و روی است که اسپرم‌ها را زنده نگه می‌دارد و از آنها و کدهای ژنتیکی آنها محافظت می‌کند. آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) یکی از آنزیم‌های موجود در مایع است که پس از انزال، مایع منی را روان‌تر می‌کند و به اسپرم کمک می‌کند تا راحت‌تر از مایع منی عبور کند، که احتمال لقاح موفق تخمک را افزایش می‌دهد. ماده شبه هورمونی اسپرمین عمدتاً تحرک سلول های اسپرم (توانایی حرکت) را تضمین می کند.
با بالا رفتن سن، پروستات بزرگتر می شود و این می تواند باعث باریک شدن و نیز انسداد مجرای ادرار شود که موجب کاهش جریان ادرار می گردد. این اتفاق بیشتر در سنین بالای ۵۰ سال رخ می‌دهد، اما می‌تواند در ۳۰ سالگی هم بروز کند.
پروستات سرطان
بروز سرطان بیشتر در سنین بالای ۵۰ سال است اما سرطان پروستات می‌تواند از سنین پایین در جوانان نیز ایجاد شود. لازم به ذکر است بعضا علائم سرطان پروستات در جوانان نیز همانند علائم سرطان پروستات در بزرگسالان بوده و شامل موارد زیر است:
- احساس سوزش در هنگام دفع ادرار
- بزرگی غده پروستات
- تکرر ادرار خصوصا در شب ها
- مشکل در شروع دفع ادرار
آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA)
PSA ، پروتئینی است که توسط سلول های غده پروستات تولید می شود و نشان دهنده تمام PSA موجود در خون است که به دو صورت در بدن گردش می کند: - PSA متصل به پروتئین
- FPSA یا PSA که به سایر پروتئین های خون متصل نیست.
نسبت FPSA به کل PSA اخیراً به یک شاخص شناخته شده از احتمال وجود سرطان پروستات تبدیل شده است.
سطوح بالاتر ممکن است نشانه سرطان باشد اما آنها به خودی خود دلیلی برای ابتلا به سرطان پروستات نیستند. علاوه بر این سطوح بالاتر می تواند نشان دهنده بزرگ شدن پروستات یا پروستاتیت باشد. اما، سطوح PSA ممکن است حتی در مردانی که سرطان پروستات دارند پایین باشد، به همین دلیل است که برخی از پزشکان معمولا هر دو آزمایش را همزمان درخواست می کنند.
زمانی که PSA کل، نتایج مرزی را نشان دهد به نظر می‌رسد که PSA به سرعت در حال افزایش است، پزشک درخواست انجام آزمایش FPSA را می دهد.
نسبت آنتی ژن اختصاصی پروستات آزاد به fPSA بهترین پیش بینی کننده درگیری تومور در نمونه رادیکال پروستاتکتومی در میان مردان دارای PSA بالا است.
چه چیزی غیر از سرطان می تواند سطح PSA را افزایش دهد؟
PSA بالا تنها به علت سرطان ایجاد نمی شود بلکه عوامل مختلفی می توانند موجب افزایش سطوح PSA شوند، از جمله :
- هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BHP) : این بیماری باعث بزرگی پروستات می شود و به مرور زمان عوارض جدی ایجاد کند، مانند عفونت های دستگاه ادراری، آسیب مثانه، آسیب کلیه، بی اختیاری ادرار و سنگ مثانه. تقریباً همه مردان با افزایش سن دچار بزرگی پروستات می‌شوند .این یک وضعیت غیر سرطانی ست که موجب افزایش سطح PSA می شود و نیز قابل درمان است.
- Prostatitis (التهاب پروستات) : شایع‌ترین مشکل دستگاه ادراری در مردان کمتر از ۵۰ سال است.که می تواند سطح PSA را افزایش دهد. این وضعیت باید توسط پزشک درمان شود.
- انزال: نیز می تواند موجب افزایش کوتاه مدت PSA شود. جلوگیری از انزال برای یک یا دو روز قبل از انجام آزمایش PSA برای کمک به رد این علت ممکن است مفید باشد.
- سن: سطح PSA معمولاً با افزایش سن به آرامی بالا می رود.
- معاینه دیجیتال رکتوم(DRE): معاینه دیجیتالی رکتوم که توسط پزشک در طول غربالگری سرطان پروستات انجام می‌شود، می‌تواند باعث افزایش PSA در برخی از مردان به دلیل فشار وارده به پروستات شود. به همین دلیل معمولاً بهتر است قبل از معاینه آزمایش خون PSA خون انجام شود.
- مکمل های هورمونی: مصرف هورمون های مردانه مانند تستوسترون (یا سایر داروهایی که سطح تستوسترون را افزایش می دهند) نیز ممکن است باعث افزایش PSA شود.
- دوچرخه سواری: برخی مطالعات نشان داده اند که دوچرخه سواری ممکن است سطح PSA را برای مدت کوتاهی افزایش دهد (احتمالاً به این دلیل که صندلی به پروستات فشار می آورد)، اگرچه همه مطالعات این نتیجه را تائید نکرده اند.
آزمایشات مربوط به بررسی وضعیت پروستات به شرح زیر است: - معاینه دیجیتال رکتوم
- آزمایش آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA): این آزمایش خون میزان پروتئینی به نام PSA را که توسط سلول های پروستات تولید می شود، بررسی می کند.
- بیوپسی پروستات: معمولا زمانی نمونه بافتی از پروستات گرفته می شود که نتایج PSA بالا باشد.
آزمایش PSA به صورت روزانه در آزمایشگاه فردا انجام می شود.