پلاکت ها (که ترومبوسیت نیز نامیده می شوند) سلول های کوچکی هستند که نقش عمده ای در فرایند طبیعی ایجاد لخته در بدن ایفا می کنند. آزمایش PFA به طور غیر مستقیم چگونگی عملکرد پلاکت در هر فرد و کمک به توقف خون ریزی را ارزیابی می کند. پلاکت ها در مغز استخوان ساخته شده و سپس وارد جریان خون می شوند. هنگامی که جراحت باعث آسیب به عروق خونی می شود خون ریزی آغاز می گردد. " پلاکت" اولین فاکتوری است که به توقف خون ریزی کمک می کند. پلاکت ها در سه مرحله این فرایند را انجام می دهند:
- چسبیدن به بافت آسیب دیده
- اتصال پلاکت ها به یکدیگر و ایجاد سرپوش موقت بر روی زخم
- آزاد کردن ترکیباتی که باعث تحریک هرچه بیشتر تجمع و اتصال پلاکت ها به یکدیگر و در نتیجه ایجاد لخته در محل جراحت می شوند.
این واکنش ها منجر به تشکیل تجمع پلاکتی نه چندان محکم، در طی فرایندی به نام "هموستاز اولیه" می شوند. در همین زمان پلاکت های فعال شده از ایجاد "آبشار انعقادی" حمایت می کنند. آبشار انعقادی عبارت است از فعال شدن ترتیبی پروتئین هایی که " فاکتور انعقادی" نامیده می شوند. این مرحله تحت عنوان " هموستاز ثانویه " شناخته می شود.
این دو فرایند منجر به تشکیل یک لخته پایدار می شوند که تا زمان بهبود کامل جراحت در محل زخم باقی می مانند.
چنانچه تعداد پلاکت ها ناکافی باشند و یا هریک از مراحل سه گانه عملکرد پلاکت به خوبی انجام نشود، لخته پایدار شکل نگرفته و ممکن است فرد در معرض خون ریزی شدید قرار گیرد.
تعداد پلاکت در خون با شمارش پلاکتی مشخص شده و با این روش می توان بیماری هایی که در طی آن تعداد پلاکت به شدت کاهش یا افزایش می یابند را تشخیص داد.
تست های اندازه گیری عملکرد پلاکت (PFA) گروهی از آزمایشات هستند که از روش ویژه ای جهت اندازه گیری توانایی پلاکت ها در تجمع و ایجاد لخته بهره می گیرند. همچنین به منظور ارزیابی افرادی که خون ریزی بیش از حد را تجربه می کنند از آزمایشات PFA استفاده می شود.
در برخی شرایط کاهش تجمع پلاکت ها امری مطلوب تلقی می شود مانند شرایطی که در آن ریسک سکته قلبی در فرد بالا بوده و یا در معرض ایجاد لخته در عروق است. ممکن است برای این افراد داروهای کاهنده فعالیت پلاکت و یا کاهنده تجمع پلاکت ها تجویز شود. از آنجا که افراد این گروه معمولا داروهای ضد پلاکت مانند آسپرین و کلوپیدوگرل دریافت می کنند، تست های عملکرد پلاکت PFA را به منظور مونیتورینگ درمان انجام می دهند.
تست PFA در آزمایشگاه فردا چگونه انجام می شود؟
تست PFA در آزمایشگاه فردا با استفاده از سیستم PFA-200 کمپانی Seimens انجام می شود. این سیستم به ارزیابی فرایند هموستاز اولیه و تشخیص سریع اختلال عملکرد پلاکت می پردازد.
دستگاه PFA-200 برای نخستین بار در سال 2019 به عنوان روش نوینی در اندازه گیری Bleeding time و تستی حساس جهت تشخیص اختلالات پلاکتی به خصوص VWD معرفی شد.
دستگاه PFA-200 حالتی مشابه با آسیب دیواره عروق را شبیه سازی می کند. در دستگاه، خون گرفته شده از فرد از ساختاری مشابه با عروق طبیعی عبور داده می شود. دیواره این عروق حاوی Collagen/epinephrine یا Collagen/ADP و یک گسستگی است. با عبور خون طبیعی از این عروق، پلاکت ها در محل گسستگی به صورت طبیعی شروع به اتصال به هم و تشکیل پلاک می کنند. مدت زمان مورد نیاز برای انسداد این گسستگی Closure time نام دارد. تحقیقات نشان داده است که روش استفاده شده در دستگاه PFA-200 بسیار حساس تر، دقیق تر و قابل اطمینان تر از سایر روش ها است. Closure time غیر طبیعی در بسیاری از بیماری های انعقادی مانند Glanzmann thrombasthenia ، bernard-soulier syndrome ، Platelet-type VWD دیده می شود. در حال حاضر توصیه می شود که تست در این موارد
از آنجا که به دنبال مصرف صحیح داروی DDAVP میزان Closure time به طور کامل تصحیح می شود. این روش برای پیگیری درمان این بیماران بسیار مناسب ارزیابی می شود.
افزایش Closure time می بایست در چارچوب بالینی مناسب ارزیابی شود. به طور مثال در glanzmann's thrombasthenia thrombocytopenia پلاکت وهماتوکریت کاهش یافته که باعث طولانی شدن زمان Closure time می شود. در بیماران تحت درمان با آسپرین، Closure time در عروق Collagen/epinephrine طولانی می شود ولی در عروق Collagen/ADP تغییر نمی کند.
در بیماران تحت درمان با Clopidogrel/Plavix یا ticlopidine این مقدار طبیعی می باشد
در دستگاه PFA کمپانی زیمنس از 3 کارتریج استفاده می شود که کارتریج Collagen-P2Y منحصرا برای تشخیص اثر بخشی داروی Clopidogrel (پلاویکس) ،کارتریج Epinephrine Collagen نشان دهنده اختلالات پلاکتی و کارتریج Collagen-ADP نشان دهنده پاسخ به عملکرد آسپرین است.
مزیت های استفاده از این سیستم عبارت است از:
- کمک به تشخیص اختلالات عملکردی پلاکت ناشی از بیماری های ارثی، اکتسابی و درمان های دارویی
- آزمایش غربالگری ��ه منظور شناسایی بیمارانی با مشکل در فرایند هموستاز اولیه مانند مبتلایان به فون ویلبراند
- بررسی اثر بخشی درمان با دسموپرسین استات (DDAVP) پیش از جراحی
- ارزیابی اختلال عملکرد پلاکت در نتیجه مصرف آسپرین
- ارزیابی اختلالات عملکرد پلاکت در کودکان بالای 1 سال
- تشخیص دقیق اختلال عملکرد پلاکت ارثی
- ارزیابی خانم ها با منوراژی
- ارزیابی عملکرد پلاکت ها در حاملگی های High Risk
- حساس به ناهنجاری های کمی یا کیفی در VWD (فون ویلبنراند) در پلاسما و پلاکت
- پاسخ دهی در کوتاهترین زمان
PFA در چه مواردی انجام می شود؟
- زمانی که به راحتی دچار کبودی می شوید
- خون ریزی بیش از حد ویا طولانی مدت از بریدگی های جزئی، بینی و لثه
- قاعدگی شدید را تجربه می کنید
- زمانی که داروهای تغییر دهنده عملکرد پلاکت مصرف می کنید.
آمادگی های پیش از انجام آزمایش PFA چیست؟
ممکن است به شما توصیه شود از مصرف برخی مواد دارویی تاثیر گذار در انجام این آزمایش خودداری کنید. این موارد عبارتند از: آسپرین، آنتی هیستامین ها، ضد التهاب های غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن، مهارکننده های COX-2