پرولاکتین هورمونی است که از غده هیپوفیز در مغز ترشح می شود و وظیفه اصلی آن تولید شیر مادر پس از زایمان است.
از دیگر وظایف پرولاکتین می توان به افزایش تولید
ایمونوگلوبین ها و تسهیل در بلوغ T-cell از طریق بیان گیرنده
IL-2 اشاره کرد.
ترشح پرولاکتین تحت تاثیر ترکیبی در مغز به نام دوپامین کنترل می شود. میزان نرمال پرولاکتین خون مقادیر کمتر از 25ng/mL در زنان و 17ng/mL در مردان است. افزایش مقادیر پرولاکتین در طی حاملگی و بارداری امری طبیعی است.
Hyperprolactinemia مشکل متداول غدد درون ریز
افزایش سطح پرولاکتین وابسته به مشکلات غدد درون ریز (اندوکراین) است که تقریبا 90 زن و 30 مرد در هر 100,000نفر را تحت تاثیر قرار می دهد. زنان در سنین 35-25سال با بیشترین احتمال افزایش پرولاکتین رو به رو هستند. افزایش پرولاکتین می تواند نشانه ای از تومور هیپوفیز که آن را Prolactinoma می نامند باشد. بیمارانی با تومورهایی با اندازه بزرگ که بافت های اطراف را فشرده می کند ممکن است سردرد، تغییرات دید و کاهش هورمون های هیپوفیزی را در تجربه کنند.
کاهش هورمون های هیپوفیزی ممکن است منجر به کاهش کورتیزول و کاهش تولید هورمون های تیروئید شود که به درمان های هورمونی نیاز دارد.
پرولاکتین بالا می تواند در عملکرد طبیعی تخمدان در زنان و بیضه در مردان تداخل ایجاد کند. این حالت که هایپوگنادیسم نامیده می شود می تواند باعث ناباروری، کمبود انرژی، تغییرات خلق و خو، گرگرفتگی، اختلال عملکرد جنسی، کاهش تراکم استخوان و افزایش احتمال شکستگی استخوان شود. از آنجا که افزایش پرولاکتین موجب کاهش هورمون های جنسی می شود در چنین شرایطی کاهش استروژن در زنان و تستسترون در مردان مورد انتظار است.
تظاهرات بالینی کمبود استرژون در سن باروری شامل قطع و یا نامنظم شدن قاعدگی، ایجاد آکنه، افزایش ریزش مو و خشکی واژن است.
کمبود تستسترون در مردان با علائم اختلال در عملکرد جنسی، کاهش توده بدنی و ریزش مو بروز می یابد.
افزایش میزان پرولاکتین بر بافت سینه نیز تاثیر گذار است به نحوی که موجب ایجاد ترشحات شیری رنگ در زنان(گالاکتوره) و افزایش اندازه سینه در مردان (ژینکوماستی) می شود.
علت افزایش پرولاکتین (Hyperprolactinemia) چیست؟
تومورهای ترشح کننده پرولاکتین، متداولترین نوع آدنوم هیپوفیز است که اغلب خوش خیم و غیر سرطانی هستند.
کمتر از 5% از بیماران دارای سابقه خانوادگی آدنوم هیپوفیز و دیگر تومورهای اندوکراین هستند .
تومورهای دیگر در ناحیه هیپوفیز می توانند منجر به افزایش سطح پرولاکتین شود. (تومورهایی مانند آدنوما هیپوفیز غیر ترشح کننده، آدنوما ترشح کننده هورمون رشد، craniopharyngioma و کیست Rathke’s cleft است)
علی رغم آنکه این تومورها ترشح کننده پرولاکتین نیستند، اما موجب افزایش سطح پرولاکتین می شوند که دلیل اصلی آن فشرده کردن ساقه هیپوفیز است، جایی که هیپوفیر به هیپوتالاموس متصل می شود. ایجاد تداخل درکنترل پرولاکتین منتج به آزاد سازی بیش از حد پرولاکتین از بافت نرمال هیپوفیز می شود.
تعیین علت افزایش پرولاکتین بسیار مهم است چراکه نوع درمان در تومورهای مختلف متفاوت است..
برخی داروها می توانند با ایجاد تداخل در عملکرد دوپامین موجب افزایش سطح پرولاکتین شوند.
برخی داروهای تجویز شده برای شرایط روان پزشکی مانند: phenothiazines, butyrophenones, risperidone می توانند به طور قابل ملاحظه ای باعث افزایش سطح پرولاکتین شوند. ازدیاد پرولاکتین می تواند همچنین به دلیل مسکن های مخدر، استروژن های خوراکی، متوکلوپرامید و داروهای تنظیم فشار خون نظیر verapamil ایجاد شود.
کم کاری تیروئید و نارسایی کلیوی نیز می توانند باعث افزایش سطح پرولاکتین شوند.
ترشح پرولاکتین به وسیله فاکتور مهاری پرولاکتین که از هیپوتالاموس ترشح می شود کنترل می گردد فاکتورهای دیگری مانند Thyrotropin-releasing hormone (TRH) و Vasoactive inhibitory polypeptide (VIP) موجب افزایش ترشح پرولاکتین می شوند.در حقیقت TRH علاوه بر افزایش سطح TSH موجب افزایش سطح پرولاکتین نیز می شود.
در بیمارانی با هیپوتیروئیدیسم اولیه افزایش سطح TRH می تواند منجر به افزایش سطح پرولاکتین شود که در این بیماران ممکن است گالاکتوره نیز مشاهده شود. افزایش سطح سرمی پرولاکتین در 30% از افرادی که مبتلا به هیپوتیروئیدیسم اولیه هستند گزارش شده است.
دوپامین نقش غالب در تنظیم ترشح پرولاکتین دارد. به نحوی که از طریق تاثیر مستقیم بر روی لاکتوتروف هیپوفیز قدامی مانع از ترشح بیش از حد پرولاکتین می شود. دوپامین به گیرنده های D2 در سطح لاکتوتروف متصل می شود که موجب کاهش cAMP داخل سلولی شده و در نهایت به کاهش ترشح پرولاکتین می انجامد. هر عاملی که مانع از تحویل دوپامین به هیپوفیز قدامی شود و یا در انتقال سیگنال ارسال دوپامین اختلال ایجاد کند می تواند منجر به هایپر پرولاکتینمی شود.
کاهش سطح دوپامین می تواند تحت تاثیر شرایطی نظیر پارکینسون و افسردگی روی دهد. همچنین سوء مصرف مواد مخدر می تواند بر سطح دوپامین تاثیر گذار باشد به نحوی که طبق تحقیقات انجام شده استفاده از مواد مخدر باعث کاهش گیرنده D2 دوپامین و آزاد سازی دوپامین می شود.
یکی دیگر از دلایل هایپرپرولاکتینمی، macroprolactinemia (ماکروپرولاکتینمی) است. مقدار عمده پرولاکتین در خون به صورت مونومر است (تقریبا 85% ) با این حال اشکال دایمری و پلی مری نیز می تواند وجود داشته باشند. ماکروپرولاکتینمی افزایش پرولاکتین سرم، بدون وجود علائم معمول در افزایش پرولاکتین است. در این شرایط مولکول های پرولاکتین سرم می توانند پلیمریزه شده و متعاقبا به IgG متصل شوند این فرم از پرولاکتین نمی تواند به گیرنده های پرولاکتین متصل شود و در نتیجه پاسخی دریافت نمی شود. در بیماران واجد هایپر پرولاکتینمی بدون علامت، ممکن است این شرایط مشاهده شود. شیوع ماکروپرولاکتینمی در 25-10% از بیماران هایپرپرولاکتینمی و 3.7% در جمعیت کل است
اصطلاح هایپر پرولاکتینمی ایدیوپاتیک زمانی به کار می رود که نمی توان دلیل افزایش پرولاکتین را مشخص کرد. سطح پرولاکتین معمولا به میزان کمی افزایش پیدا می کند و ممکن است خود به خود پس از چند ماه به میزان نرمال باز گردد.
معمولا درمان با داروهایی که به نام آناگونیست های دوپامین شناخته می شود. انجام می گردد. در موارد وجود تومور هیپوفیز ممکن است پزشک جهت درمان از جراحی استفاده کند. هایپرپرولاکتینمی ناشی از کم کاری تیروئید نیز با تجویز داروهای تیروئید قابل درمان است.