دیابت یک بیماری متابولیکی است که باعث افزایش سطح قند خون میشود. این بیماری زمانی رخ میدهد که بدن نتواند به‌درستی از انسولین استفاده کند یا میزان کافی از این هورمون را تولید کند. دیابت انواع مختلفی دارد، از جمله: دیابت نوع 1،
دیابت نوع 2 و دیابت بارداری
دیابت ملیتوس که به آن دیابت شیرین هم گفته میشود زمانی که گلوکز یا قند خون بسیار بالا باشد رخ میدهد. در صورت ابتلا به دیابت شیرین، با مراقبت و مدیریت صحیح، امکان داشتن یک زندگی سالم و باکیفیت امکان پذیر است. تغییر سبک زندگی، تغذیه مناسب، فعالیت بدنی و در برخی موارد دارو درمانی، می‌توانند به کنترل قند خون کمک کند. در صورت عدم مدیریت، دیابت ممکن است عوارضی مانند بیماری‌های قلبی، مشکلات کلیوی و آسیب‌های عصبی ایجاد کند.
دیابت به یکی از دلایل زیر رخ میدهد:
. پانکراس هیچ انسولینی تولید نمی‌کند
. پانکراس انسولین بسیار کمی تولید می‌کند
. بدن به انسولین پاسخ مناسبی نمی‌دهد، این وضعیت "مقاومت به انسولین" نامیده میشود
انواع دیابت
. دیابت نوع 1: یک بیماری خود ایمنی که در آن بدن توانایی تولید انسولین را از دست میدهد و نیاز به تزریق انسولین دارد.
. دیابت نوع 2: شایع‌ترین نوع دیابت که در اثر مقاومت بدن به انسولین و یا تولید ناکافی آن ایجاد میشود.
. دیابت بارداری: نوعی دیابت موقتی که در دوران بارداری رخ میدهد و ممکن است پس از زایمان از بین برود.
انواع دیابت
دیابت نوع 1
دیابت نوع 1 به این دلیل اتفاق می‌افتد که سلول‌های تولید کننده انسولین پانکراس (به نام سلول بتا)، توسط سیستم ایمنی از بین می‌روند. افراد مبتلا به دیابت نوع 1 انسولین تولید نمی‌کنند و باید از طریق تزریق انسولین، برای کنترل قند خون خود استفاده کنند. علائم معمولا در افراد زیر 20 سال شروع میشود، اما می‌تواند در هر سنی ایجاد شود.
دیابت نوع 2
بر خلاف افراد مبتلا به دیابت نوع 1، افراد مبتلا به دیابت نوع 2 انسولین تولید می‌کنند. با این حال یا کافی نیست یا بدن آن‌ها در برابر انسولین مقاوم است. در این حالت گلوگز کافی به سلول‌های بدن نمی‌رسد و در جریان خون تجمع می‌یابد. این نوع دیابت شایع‌ترین نوع دیابت است. این مورد عامل اصلی عوارض مرتبط با دیابت مانند نابینایی، قطع عضو و نارسایی مزمن کلیه است که ممکن است در برخی موارد در صورت تشخیص پزشک معالج نیاز به دیالیز داشته باشد. دیابت نوع 2 معمولا در افراد بالای 40 سال که اضافه وزن دارند اتفاق می‌افتد. اما می‌تواند در افرادی که اضافه وزن ندارند نیز تاثیر بگذارد. دیابت نوع 2 که گاهی به آن "دیابت بزرگسالی" نیز گفته میشود. به دلیل افزایش چاقی در جوانان، به ویژه در کودکان ظاهر میشود. برخی از افراد می‌توانند دیابت نوع 2 خود را با کاهش وزن، رعایت رژیم غذایی و ورزش منظم کنترل کنند. برخی دیگر ممکن است نیاز به تزریق انسولین یا قرصی داشته باشند که به بدنشان در استفاده بهتر از انسولین کمک کند.
دیابت بارداری
دیابت بارداری با بارداری شروع میشود. تغییرات هورمونی در دوران بارداری می‌تواند بر توانایی انسولین برای عملکرد صحیح تاثیر بگذارد. این عارضه در 9% از تمام بارداری‌ها اتفاق می‌افتد. معمولا در عرض 6 هفته پس از زایمان، سطح قند خون به حالت عادی بازمی‌گردد. با این حال ممکن است داشتن دیابت بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در مراحل بعدی زندگی فرد افزایش دهد.
پیش دیابت
به حالتی گفته میشود که سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی است اما به اندازه کافی بالا نیست که به آن دیابت گفته شود. به این حالت پیش دیابت یا اختلال در تحمل گلوگز می‌گویند. افراد مبتلا به پیش دیابت معمولا هیچ علامتی ندارند. اما تقریبا همیشه قبل از ابتلا به دیابت نوع 2 وجود دارد. برخی از عوارض مانند: بیماری قلبی، حتی زمانی که فرد فقط پیش دیابت داشته باشد، می‌تواند شروع شود.
فرد اگر شامل یکی از علائم زیر بود به پزشک مراجعه کند
. تنفسی که بوی میوه میدهد
. پوست خشک یا برافروخته
. حالت تهوع
. دشواری در تنفس
. گیجی
. استفراغ کردن
. درد معده
علائم دیابت نوع یک
علائم دیابت نوع 1 معمولا به طور ناگهانی ظاهر میشود و می‌تواند شدید باشد این موارد عبارتند از:
. افزایش تشنگی و گرسنگی
. خشکی دهان
. ادرار کردن بیش از حد معمول
. کاهش وزن غیر قابل توجیه
. خستگی (احساس ضعف)
. تاری دید
. تنفس‌های سخت و سنگین
. از دست دادن هوشیاری
حدود 30% از افراد مبتلا به دیابت نوع 1 در یک وضعیت تهدید کننده زندگی می‌کنند که باعث از دست دادن هوشیاری میشود که به عنوان اولین علامت به آن‌ها "کمای دیابتی" گفته میشود.
بسیاری از مشکلات سلامتی که می‌تواند با دیابت نوع 1 همراه باشد به دلیل آسیب به رگ‌های خونی کوچک در چشم (رتینوپاتی دیابتی)، اعصاب (نوروپاتی دیابتی) و کلیه‌ها (نفروپاتی دیابتی) رخ میدهد. افراد مبتلا به دیابت نوع 1 نیز بیشتر در معرض خطر بیماری قلبی و سکته هستند.
اگر دیابت نوع 1 دارید، بهتر است تغییراتی ایجاد کنید از جمله:
. آزمایش مکرر سطح قند خون
. برنامه‌ریزی دقیق وعده‌های غذایی
. ورزش روزانه
علائم دیابت نوع 2 ممکن است مانند علائم دیابت نوع 1 باشد. اغلب هیچ علامتی وجود ندارد یا علائم فوق بسیار کند است. علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد
. زخم‌ها یا بریدگی‌هایی که به کندی بهبود می‌یابد
. خارش پوست (معمولا در ناحیه واژن یا کشاله ران)
. کهیر
. عفونت‌های مخمری
. بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها و پاها
. ناتوانی جنسی یا اختلال نعوظ
دیابت نوع 2 معمولا خفیف‌تر از نوع 1 است. اما ممکن است عوارضی در رگ‌های خونی کوچک در کلیه‌ها، اعصاب و چشم‌ها ایجاد کند. دیابت نوع 2 همچنین خطر بیماری قلبی و سکته را افزایش میدهد. چاقی اغلب باعث مقاومت به انسولین میشود، بنابراین لوزالمعده شما باید سخت‌تر کار کند تا انسولین بیشتری بسازد اما هنوز برای نگه داشتن سطح قند خون در حدی که باید باشد کافی نیست. درمان دیابت نوع 2 شامل: حفظ وزن، تغذیه مناسب و ورزش است.
در دیابت بارداری، اغلب هیچ علامتی وجود ندارد یا ممکن است شامل علائم زیر باشد
. تشنگی بیشتر
. ادرار بیشتر
. گرسنگی بیشتر
. تاری دید
نکته: به خودی خود بارداری می‌تواند باعث دفع بیشتر ادرار و احساس گرسنگی شود. بنابراین این علائم همیشه به این معنی نیست که فرد دیابت بارداری دارد. اما مهم است که آزمایش داده شود که هم برای فرد و هم برای کودک مشکلی ایجاد نشود.
راه‌های پیشگیری از دیابت
. رژیم غذایی سالم: مصرف سبزیجات، پروئتین‌های بدون چربی و کاهش مصرف قند و کربوهیدرات‌های تصفیه شده
. ورزش منظم: حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی در هفته
. کنترل وزن: جلوگیری از اضافه وزن و چاقی
. مدیریت استرس: مدیتیشن، یوگا و خواب کافی
. عدم مصرف دخانیات و مصرف الکل: مصرف این موارد می‌تواند مقاومت به انسولین را افزایش دهد
.پایش منظم قند خون: مخصوصا برای افرای که در معرض خطر هستند
راه‌های درمان
درمان دیابت بسته به نوع آن متفاوت است
دیابت نوع 1
. تزریق انسولین
. استفاده از پمپ انسولین (دستگاهی است الکترونیکی، مکانیکی و هیدرولیکی که وظیفه تزریق انسولین به زیر پوست بیماران دیابتی را بر طبق الگوهای تعیین شده در زمان و مقدار تعیین شده بر عهده دارد. این دستگاه مشکلات تزریق را به طور کل حذف می‌نماید و کنترل مناسب‌تری نسبت به سایر روش‌های کنترل قند خون به بیمار میدهد)
. رعایت رژیم غذایی مناسب
. پایش منظم قند خون
دیابت نوع 2
. تغییر سبک زندگی: شامل رژیم غذایی سالم، کاهش وزن و ورزش منظم
. داروهای خوراکی: مانند متفورمین، سولفونیل اوره‌ها، مهارکننده‌های ( DPP-4)، آگونیست‌های ( GLP-1) و مهارکننده‌های (SGLT-2 )
نکته: حتما قبل از مصرف از پزشک متخصص مشورت بگیرید و به صورت خودسرانه مصرف نکنید!
. انسولین درمانی: در برخی موارد پیشرفته
دیابت بارداری
. کنترل با رژیم غذایی و ورزش
. در صورت نیاز تزریق انسولین
تست‌های مرتبط با دیابت
. آزمایش قند خون ناشتا: (FBS – Fasting Blood Suger) اگر سطح گلوگز خون 115 mg/dl یا بالاتر باشد نشان‌دهنده دیابت است.
. تست تحمل گلوگز خوراکی: (OGGT – Oral Glucose Tolerance Test) پس از مصرف 75 گرم گلوکز، اگر قند بعد از 2 ساعت 200 mg/dl یا بیشتر باشد، همراه با علائم دیابت می‌تواند تایید کننده بیماری باشد.
. آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله: (HbA1C) میانگین قند خون در 2 تا 3 ماه گذشته را نشان میدهد. مقدار 6.5% یا بالاتر نشان‌دهنده دیابت است
. تست قند خون تصادفی: (Random Blood Suger Test) قند خون 200 mg/dl یا بیشتر همراه با علائم دیابت می‌تواند تاییدکننده بیماری باشد.
. تست قند ادرار: برای بررسی دفع گلوکز در ادرار استفاده میشود. اما به تنهایی برای تشخیص دیابت کافی نیست
. آزمایش انسولین و C-Peptide: برای بررسی عملکرد پانکراس در تولید انسولین کاربرد دارد
. آزمایش آنتی بادی‌های دیابت: برای تشخیص دیابت نوع 1 و تفاوت آن از نوع 2 استفاده میشود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائمی مانند تشنگی شدید، تکرر ادرار، خستگی مفرط یا کاهش وزن بی‌دلیل دارید، بهتر است هرچه زودتر به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام دیابت می‌تواند از عوارض جدی مانند آسیب به کلیه‌ها، اعصاب و قلب جلوگیری کند. پزشک با انجام آزمایش‌های قند خون و بررسی وضعیت شما، بهترین راهکار درمانی را پیشنهاد خواهد داد. کنترل دیابت نیازمند همکاری مستمر با پزشک و رعایت رژیم غذایی و سبک زندگی سالم است
سوالات پر تکرار
. دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 چه تفاوتی باهم دارند؟
دیابت نوع 1 یک بیماری خود ایمنی است که بدن توانایی تولید انسولین را از دست می‌هد و معمولا در سنین پایین‌تر شروع میشود. دیابت نوع 2 بیشتر در بزرگسالان رخ میدهد و به دلیل مقاومت بدن به انسولین یا تولید ناکافی آن تولید میشود
. چه عواملی خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش می‌هد؟
عواملی مانند: چاقی، سن بالای 40 سال، فشار خون بالا، سابقه دیابت بارداری، سابقه حمله قلبی یا سکته مغزی، مصرف دخانیات، افزایش چربی خون، مصرف کورتون‌ها، سابقه خانوادگی دیابت نوع 2، کم‌تحرکی و کیست‌های متعدد تخمدان می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش دهد
. آیا همه افراد مبتلا به دیابت نیاز به تزریق انسولین دارند؟
خیر. در نوع 1 که بدن انسولین ترشح نمی‌کند و در موارد پیشرفته دیابت نوع 2 که در بدن مقاومت به انسولین وجود دارد، نیاز به تزریق انسولین است. اما در بسیار از موارد دیابت نوع 2 با تغییر سبک زندگی و مصرف داروهای خوراکی می‌توان قند خون را کنترل کرد.
. آیا مصرف انسولین اعتیاد آور است؟
خیر. انسولین یک هورمون طبیعی در بدن است و مصرف فرم تزریقی آن تفاوتی با هورمون طبیعی ندارد و اعتیادآور نیست
. دیابتی‌ها چه مواد غذایی باید مصرف کنند تا قند خونشان دچار نوسان نشود؟
رعایت یک رژیم غذایی متنوع، متعادل و متناسب توصیه میشود. مصرف فیبرهای غذایی به واسطه خاصیت‌شان در ثابت نگه داشتن قند خون اهمیت دارند.
. چه غذاهایی برای افراد دیابتی مناسب نیستند؟
افراد دیابتی باید از مصرف غذاهای پر چرب، پر نمک و شیرینی‌جات پرهیز کنند
. آیا دیابت درمان قطعی دارد؟
با حفظ وزن مناسب، تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم و پرهیز از مصرف دخانیات می‌توان خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش داد.
. علائم اولیه دیابت چیست؟
علائمی مثل تشنگی زیاد، تکرر ادرار، خستگی مفرط، کاهش وزن غیر منتظره و تاری دید می‌تواند نشان‌دهنده دیابت باشد
. آیا کودکان هم به دیابت مبتلا می‌شوند؟
بله، دیابت نوع 1 بیشتر در کودکان و نوجوانان مشاهده میشود. اما دیابت نوع 2 به دلیل افزایش چاقی در کودکان در حال افزایش است.
منابع
https://www.webmd.com/diabetes/types-of-diabetes-mellitus
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/symptoms-causes/sys-20371444