بیماری کرونا (COVID-19) یک بیماری عفونی است که توسط ویروس SARS-CoV-2 ایجاد می شود. در برخی موارد افراد آلوده به ویروس کرونا بیماری خفیف COVID-19 دارند با این حال، در برخی از بیماران COVID-19 می تواند منجر به نارسایی تنفسی، آسیب طولانی مدت ریه و عضله قلب، مشکلات سیستم عصبی، نارسایی کلیه یا مرگ شود.
انواع مختلف واکسن‌های COVID-19 و نحوه عملکرد آنها
واکسن بیماری کروناویروس (COVID-19) می تواند از ابتلا به COVID-19 یا بیماری شدید و نیز مرگ در اثر COVID-19 جلوگیری کند.
انواع مختلف واکسن‌های COVID-19 چگونه کار می‌کنند؟
هر یک از واکسن های COVID-19 باعث می شود سیستم ایمنی بدن آنتی بادی هایی برای مبارزه با COVID-19 ایجاد کند. واکسن‌های کووید-۱۹ از یک نوع (version) بی‌ضرر از ساختار spikelike روی سطح ویروس کووید-۱۹ به نام پروتئین S استفاده می‌کنند.
انواع اصلی واکسن های COVID-19 که در حال حاضر موجود است عبارتند از:
- واکسن RNA پیام رسان:(mRNA) این نوع واکسن به سلول‌ها دستور ساخت پروتئین S موجود در سطح ویروس COVID-19 را می دهد. پس از واکسیناسیون، سلول های عضلانی شروع به ساخت قطعات پروتئین S و ظهور آن ها بر روی سطوح سلولی می کنند. این باعث می شود بدن شما آنتی بادی ایجاد کند. چنانچه بعداً به ویروس COVID-19 آلوده شوید، این آنتی بادی ها با ویروس مبارزه می کنند.
هنگامی که قطعات پروتئین ساخته شد، سلول ها دستور شکسته شدن و آزاد شدن آنها را می دهند. mRNA موجود در واکسن وارد هسته سلول (محل نگهداری DNA) نمی شود. هر دو واکسن Pfizer-BioNTech و Moderna از mRNA استفاده می کنند. - واکسن وکتور (ناقل ویروس) : در این نوع واکسن، مواد حاصل از ویروس COVID-19 در نسخه اصلاح شده یک ویروس مختلف (ناقل ویروسی) قرار می گیرد. ناقل ویروسی به سلول‌ها دستور می دهد تا از پروتئین S، COVID-19 رونوشت ایجاد کنند. هنگامی که سلول های شما پروتئین های S را روی سطوح خود نشان می دهند، سیستم ایمنی بدن شما با ایجاد آنتی بادی ها و گلبول های سفید دفاعی پاسخ می دهد. در صورت مواجه بعدی با ویروس COVID-19 آنتی بادی ها با ویروس مبارزه می کنند.
واکسن‌های ناقل ویروسی نمی‌توانند باعث آلوده شدن شما به ویروس کووید-۱۹ شوند. واکسن جانسون و AstraZeneca کووید-۱۹ یک واکسن ناقل است. - واکسن مبتنی بر پروتئین: واکسن‌های زیر واحد فقط شامل بخش‌هایی از ویروس هستند که به بهترین نحو سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند. این نوع واکسن COVID-19 حاوی پروتئین S بی ضرر است. هنگامی که سیستم ایمنی پروتئین های S را شناسایی می کند، آنتی بادی ها و گلبول های سفید دفاعی ایجاد می کند. در صورت مواجه بعدی با ویروس COVID-19 آنتی بادی ها با ویروس مبارزه می کنند. واکسن COVID-19 نوواکس (Novavax) یک نوع از واکسن زیرواحد پروتئینی است.
گاهی اوقات پس از واکسیناسیون، فرآیند ایجاد ایمنی می تواند علائمی مانند تب، سردرد و … را ایجاد کند. این علائم نشانه های طبیعی هستند که بدن در حالت ایجاد ایمنی می کند.
این واکسن‌ها به پیشگیری از بیماری شدید یا مرگ افراد در اثر COVID-19 کمک می‌کنند. واکسن ها سیستم ایمنی را آموزش می دهند تا پیش از آنکه ویروس فرد را به شدت بیمار کند، شناسایی و پاکسازی کند. سیستم ایمنی بدن این محافظت را در طول زمان ایجاد می کند.
لازم به ذکر است:
- واکسن ها از هیچ ویروس زنده ای استفاده نمی کنند.
- واکسن ها نمی توانند باعث عفونت با ویروسی شوند که باعث COVID-19 یا سایر ویروس ها می شود.
- آنها بر DNA ما تأثیر نمی گذارند و با آن تعامل ندارند.
- این واکسن‌ها وارد هسته سلولی نمی‌شوند بنابراین نمی‌توانند روی ژن‌های ما تأثیر بگذارد.
مضرات واکسن ها چیست؟
هر دارویی، از جمله واکسن، می تواند عوارض جانبی ایجاد کند. بیشتر اوقات، این عوارض جزئی هستند. برخی از نمونه ها عبارتند از تب با درجه پایین، سردرد، گیجی یا درد در محل تزریق. به ندرت، یک کودک ممکن است یک عارضه جانبی شدید، مانند یک واکنش آلرژیک یا تشنج را تجربه کند.
از آنجایی که واکسن ها مانند هر دارویی بدون عوارض جانبی نیستند در ادامه برای بررسی عوارض جانبی آنها بر پارامترهای D-dimer، IL-6، LDH و CPK می پردازیم.
D-dimer
محصول حاصل از تخریب فیبرین یا (FDP) است که یک قطعه پروتئین کوچک خونی است که پس از لخته شدن خون توسط فیبرینولیز تخریب شده است. این پروتئین اغلب غیر قابل تشخیص بوده و یا اینکه در سطوح بسیار پایینی تشخیص داده می شود؛ مگر اینکه بدن به طور مداوم در حال تشکیل و تجزیه ی لخته های خون باشد. در این صورت، سطح آن در بدن به میزان قابل توجهی افزایش می یابد. این آزمایش، سطح دی دایمر خون را تشخیص می دهد. اگرچه سیستم انعقادی و تشکیل لخته خون در بدن برای ترمیم زخم ها ضروری است ولی ترومبوز نابجا در داخل شریانها و وریدهای بدن می تواند موجب ایسکمی و نارسایی در عملکرد قلب ، ریه ، اندامها و مغز گردد.
از آنجایی که ترومبوز و لخته خون یکی از عوارض مهم و جدی عفونت کرونا ویروس است، اندازه‌گیری D-dimer اکنون در تشخیص، حذف و پیش‌بینی ترومبوآمبولی وریدی (VTE)و انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC) بکار می رود.
انجمن ترومبوز و هموستاز آلمان (GTH) دریافت که از تقریباً 2.2 میلیون دوز واکسن AstraZeneca که تزریق شده بود در مجموع 31 مورد منجر به ترومبوز سینوس یا ورید مغزی شده است. ترومبوز 4-16 روز پس از واکسیناسیون و ترومبوسیتوپنی همزمان در 19 بیمار گزارش شد. موارد گزارش شده شامل 29 زن بود که بین 20 تا 63 سال و دو مرد 36 و 57 ساله می باشد. بررسی ها نشان دهنده این است که سیر بالینی در 9 بیمار کشنده بوده است.
مطالعه دیگر بر روی 5 نفر از کارکنان مراقبت های بهداشتی 32 تا 54 ساله که با تورم وریدی شدید مراجعه کردند ترومبوامبولی در محل های غیر معمول (ورید پورتال، سینوس های عرضی و سیگموئید، عمقی و وریدهای سطحی مغزی) و ترومبوسیتوپنی همزمان از رنج mm 10000 -70000 که 7 تا 10 روز پس از واکسیناسیون با ,ChAdOx1 nCoV-19 رخ داد. هر پنج بیمار دارای سطوح D-dimer و ضد IgG بالا بودند.
افزایش فاکتورهای التهابی و سیتوکینهای گردش خون یکی از عوامل مهم در افزایش تشکیل لخته خون در عروق بدن است.
IL-6
سیتوکین ها عوامل کلیدی در میانجی گری COVID-19، در بیماری زایی و پیشرفت عفونت هستند. اینترلوکین (IL-6) یکی از سیتوکین هایی است که نشانگر فعال شدن پاسخ ایمنی ذاتی است. تولید بیش از حد سیتوکین های پیش التهابی منجر به ترشح بالای پروکلسی تونین می شود. واکنش التهابی که توسط طوفان سیتوکین، ماکروفاژها و فعال‌سازی اندوتلیال مشخص می‌شود، همراه با انعقاد منتشر داخل عروقی، بی‌حرکتی بیماران و هیپوکسی می‌تواند منجر به ترومبوآمبولی وریدی شود.
در افراد مبتلا به COVID-19، یکی از عوامل التهابی اولیه که باعث طوفان التهابی می شود، IL-6 است. پاسخ التهابی عفونت ویروسی، از جمله عفونت ویروسی ناشی از SARS-CoV-2 را تقویت می‌کند و یک استراتژی تشخیصی و درمانی جدید ارائه می‌کند. فعال‌سازی IL-6 نقش مهمی در پیشرفت ویروس کرونا ایفا می‌کند و یک هدف درمانی منطقی برای التهاب با هدف کروناویروس است.
آیا کووید باعث طوفان سیتوکین می شود؟
COVID-19 موجب یک واکنش ایمنی شدید می شود که در آن بدن سیتوکین های زیادی را به سرعت در خون آزاد می کند. این پاسخ که طوفان سیتوکین نامیده می‌شود، ریشه آسیب چند عضوی است که از ریه‌ها شروع می‌شود و منجر به بیماری و مرگ ناشی از SARS-CoV-2 می‌شود. علاوه بر این نتایج توالی‌یابی RNA پیشنهاد می‌دهد که ترشح غیرطبیعی سیتوکین‌ها، احتمالاً اثر یک طوفان سیتوکین، ممکن است پس از واکسیناسیون رخ داده باشد و منجر به سندرم پاسخ ایمنی سیستمیک (SIRS) و مرگ شود.
مطالعات نشان داده اند که سیتوکین هایی مانند اینترلوکین-6، اینترلوکین-8 و فاکتور نکروز تومور آلفا(TNFα)، که واسطه های پاسخ التهابی در COVID-19 هستند، می توانند باعث ایجاد حالت پیش انعقاد شوند که منجر به تغییر در الگوی قاعدگی و در میزان خونریزی به دنبال عفونت شوند.
LDH
لاکتات دهیدروژناز (LDH)، آنزیم کلیدی در مسیر گلیکولیتیک و آنزیم سیتوپلاسمی موجود در اکثر اندام ها، با پاسخ التهابی و آسیب سلولی مرتبط است. ایزوآنزیم های LDH پس از آسیب سلولی یا آپوپتوز آزاد می شوند.
آیا COVID-19 سطح LDH را افزایش می دهد؟
در بسیاری از موارد شدید COVID-19 ، افزایش فعالیت LDH مشاهده شده است که ممکن است به علت آسیب سلولی و همچنین اختلال در جریان خون و تحویل اکسیژن باشد. افزایش LDH نشان دهنده التهاب در بدن است.
نتایج برسی ها نشان داد که سطوح LDH و D-dimer بعد از دوزهای اول و دوم واکسن فایزر در مقایسه با سطوح آنها قبل از دریافت واکسن به طور قابل توجهی افزایش یافته است. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که واکسیناسیون با واکسن Pfizer-BioNTech COVID-19 ممکن است بر نشانگر قلبی و وضعیت استرس اکسیداتیو تأثیر بگذارد.
CPK
کراتین فسفوکیناز (CPK) یا کراتین کیناز (CK) آنزیمی پروتئینی است که به ایجاد تغییرات شیمیایی در بدن کمک می کند. این آنزیم دارای سه ایزوفرم است که هر کدام منشا بافتی CPK سرم را مشخص می کند:
• CK-MM (عضلات)
• CK-BB (مغز)
• CK-MB (عضله قلب)
از نظر آماری تفاوت معنی داری در میانگین CK کل پس از دریافت دوز دوم بین دو گروه (افراد مبتلا به کووید و افراد سالم) نبود. اما کاهش معنی داری در میانگین CK-mb و CK-mm در واکسینه شده مشاهده شد.
عفونت COVID-19 تأثیر بیشتری بر CK-MB و CK-MM نسبت به میزان آنها در افراد واکسینه شده و نشده با واکسن فایزر داشت. بدین صورت که فعالیت CK-MBو CK-MM پس از عفونت COVID-19 نسبت به فعالیت آنها بعد از واکسیناسیون با فایزر و قبل از واکسیناسیون بیشتر شد.
علاوه بر موارد ذکر شده طبق مطالعات صورت گرفته بر روی 137 بیمار مبتلا به COVID-19 با اشکال مختلف بیماری که بر اساس شدت بیماری به چهار گروه مختلف تقسیم شدند: 30 بیمار در گروه خفیف، 49 در گروه فرم متوسط، 28 بیمار در گروه فرم شدید، و 30 در گروه بحرانی نشان داد که پارامترهای آزمایش شده LDH، IL-6،D-dimer ، پروتئین واکنشی C (CRP) ، فریتین و پروکلسی تونین با شدت COVID-19 مرتبط است. تفاوت قابل توجهی بین شکل COVID-19 بسته به وضعیت واکسیناسیون، بین غلظت LDH بسته به نوع ویروس، بین غلظت D-dimer و اشکال شدید بیماری و در IL-6، CRP، و غلظت فریتین و وضعیت واکسیناسیون بسته به جنسیت وجود دارد.
کلیه آزمایشات مربوط به پارامترهای ذکر شده روزانه در این مرکز انجام می شود.