نارسایی زودرس تخمدان (POF) چیست؟
یائسگی به اتمام عملکرد تخمک گذاری توسط تخمدان ها و اتمام سیکل های قاعدگی متعاقب آن، گفته می شود. یائسگی به طور طبیعی بین سنین 46 تا 55 سالگی اتفاق می افتد.
نارسایی زودرس تخمدان (POF)یا نارسایی اولیه تخمدان(POI) یک اختلال ناهمگن است که با فقدان قاعدگی (آمنوره اولیه) یا تخلیه زودرس فولیکول های تخمدان (آمنوره ثانویه)، دیس ژنزی ( از دست رفتن تدریجی سلول های زایا) ، هیپوستروژنیسم (کاهش سطح استروژن) و افزایش سطح گنادوتروپین ناشی از فرسودگی فولیکول های تخمدان قبل از سن 40 سالگی مشخص می شود. این وضعیت می تواند گذرا یا پیشرونده باشد و نهایتا منجر به یائسگی زودرس می گردد.
از دست دادن زود هنگام استروژن منجر به علائم آزار دهنده یائسگی می شود و زنان را مستعد خطرات سلامتی متعدد در دراز مدت می کند.
لازم به ذکر است که بسیاری از زنان به طور طبیعی در سن 40 سالگی کاهش باروری را تجربه می کنند.
POF تقریباً 1:100 از زنان کمتر از 40 سال، 1:1000 زن در سن 30 سالگی و1:10000 زن در سن 20 سالگی، را تحت تأثیر قرار می دهد.
علت و پاتوژنز POF پیچیده است و هنوز به وضوح مشخص نشده است. علاوه بر عوامل ژنتیکی، تغییرات اپی ژنتیکی و عوامل محیطی از جمله استرس روانی مانند اضطراب مزمن، ترس و سایر احساسات منفی می تواند با تغییر عملکرد محور هیپوتالاموس-هیپوفیز منجر به POF شود.
تاثیر استرس بر سلامت تخمدان
استرس روانی تولید کورتیزول را افزایش می دهد که باعث تغییر در سبک زندگی می شود. این تغییرات ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر فیزیولوژی تخمدان تأثیر بگذارند. کورتیزول آپوپتوز (مرگ) سلول فولیکول را القا می کند و بر بیوسنتز 17 β-estradiol (یکی از هورمون های جنسی اصلی در زنان) در تخمدان تأثیر می گذارد.
علاوه بر این مطالعات بیانگر آنست که استرس روانی باعث کاهش ارزش مولکول‌های زیستی (FSH, LH, E2, ACTH, Progesterone) در محور هیپوفیز-آدرنال می‌شود، که متعاقبا موجب اختلال در عملکرد محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان از طریق عملکرد مولکول‌های زیستی در هیپوتالاموس می‌شود که نهایتا منجر به POF می‌شود.
در نتیجه، استرس روانی با تغییر در غدد درون ریز به یکی از علل شایع و مهم اختلالات غدد درون ریز باروری تبدیل شده است.
عوامل موثر بریائسگی زود هنگام عبارتند از:
سابقه خانوادگی، عوامل ژنتیکی/ کروموزومی (سندرم X شکننده و سندرم ترنر)، استعمال دخانیات، هیسترکتومی (جراحی برداشتن رحم)، شیمی درمانی یا پرتودرمانی، HIV، بیماری های خود ایمنی (تیروئیدیت و بیماری آدیسون) و اختلالات متابولیک.
غربالگری شرایط پزشکی زمینه ای (همانند کاریوتایپینگ) به ویژه در زنان کمتر از 30 سال توصیه می شود.
از جمله علائم رایج POF می توان به موارد زیر اشاره کرد :
نارسایی زودرس تخمدان با توقف قاعدگی یا پریودهای نامنظم همراه است. علائم دیگر که می توانند مانند علائم یائسگی به نظر برسد، عبارتند از:
ناباروری همراه با تپش قلب، عدم تحمل گرما، گرگرفتگی، عرق شبانه، اضطراب، افسردگی،خستگی، کاهش میل جنسی و
خشکی واژن.
بررسی های بیوشیمایی POF
POF از نظر بیوشیمیایی با سطوح پایین هورمون های غدد جنسی (استروژن ها و مهارکننده ها) و سطوح بالای گنادوتروپین ها LH و FSH مشخص می شود.
آیا FSH بالا به معنای کیفیت پایین تخمک است؟
سطح بالای FSH نشان دهنده کاهش ذخیره تخمدان است. کاهش ذخیره تخمدان با کاهش تعداد فولیکول ها یا تخمک ها همراه است که اغلب کیفیت آنها مشکوک است.
آنتی مولرین هورمون (AMH)
بررسی سطح AMH به عنوان یک نشانگر در نارسایی زودرس تخمدان است که به طور طبیعی با افزایش سن کاهش می یابد. لازم به ذکر است میزان AMH بعد از 35 سالگی شروع به کاهش می‌کند.
آیا AMH پایین به معنای نارسایی زودرس تخمدان است؟
AMHاکنون به عنوان قابل اعتمادترین نشانگر وضعیت ذخیره تخمدان شناخته شده است. کاهش سطح سرمی AMH منعکس کننده کاهش ذخیره تخمدان است و سطوح بسیار پایین یا غیرقابل تشخیص AMH در زنان مبتلا به آمنوره به شدت نشان دهنده نارسایی تخمدان است.
Inhibin B
به عنوان معیار دیگری از کاهش ذخیره تخمک ها می تواند توصیه شود.
در حال حاضر درمان با جایگزینی هورمونی (HRT) رایج ترین درمان برای زنان مبتلا به POF است. این درمان معمولاً ترکیبی از استروژن و پروژسترون است. HRT سلامت جنسی را بهبود می بخشد و خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی (از جمله حملات قلبی، سکته مغزی و فشار خون بالا) و پوکی استخوان را کاهش می دهد.
مواد غذایی موثر بر سلامت تخمدان:
لازم به ذکر است که با مصرف مواد غذایی حاوی:
- ویتامین A (موثر بر سلامت تخمدان)
- ویتامین D (موثر بر سلامت تخمدان، جفت و افزایش AMH)
- ویتامین E (یک عامل مفید برای سیستم تولید مثل است زیرا حجم تخمدان را افزایش می دهد و فولیکول های اولیه را تحریک می کند) می توان به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به POF کمک کرد.
همچنین مصرف ویتامین D در زنان جوان با قاعدگی منظم، موجب افزایش قابل توجهی در سطح AMH آنان گردید.
نشان داده شد که ویتامین D تأثیر مستقیمی بر تولید AMH دارد و زنان با غلظت ویتامین D بالاتر ذخیره تخمدان خود را برای مدت طولانی تری حفظ کردند. سطوح پایین تر 25(OH)D سرم با سطوح بالاتر FSH سرم همراه است.
بروز POF سالانه در حال افزایش است و POF به یکی از علل اصلی ناباروری در زنان در سنین باروری تبدیل شده است.
کلیه آزمایشات مربوط به تشخیص POF و نیز پایش روند درمان روزانه در این مرکز انجام می شود.
منابـع
